Với sự phát triển của văn chương, việc tạo ra những tác phẩm chân – thiện – mỹ đã trở thành một mục tiêu quan trọng. Tuy nhiên, thực tế sáng tác và thưởng thức văn chương đã dẫn đến những định kiến khác biệt. Điều này khiến cho khái niệm về chân – thiện – mỹ vẫn còn tác dụng đối với đời sống văn chương hiện nay.
Nội dung
Những Ý Nghĩa Của Chân – Thiện – Mỹ
Trong văn chương, chân là sự thật, sự đúng, và là lẽ phải. Nó đối lập với cái giả, cái sai trái. Tác phẩm văn chương chỉ có thể coi là chân thực khi nó phản ánh được bản chất và chân lý của cuộc sống. Những truyện thần thoại, dù có hoang đường đến mấy, vẫn nhằm giúp mọi người hiểu bản chất của cuộc sống. Chẳng hạn như truyện Thánh Gióng, để mọi người thấy sức mạnh kỳ diệu của cộng đồng trước nạn xâm lược. Hoặc truyện Chử Đồng Tử – Tiên Dung, để nhấn mạnh khát vọng tình yêu của con người Việt Nam vượt qua rào cản để xây dựng hạnh phúc. Và tác phẩm Chinh phụ ngâm thể hiện những bất hạnh trong cuộc chiến tranh.
Chân được coi là nền tảng để thực hiện cái thiện và cái mỹ. Một tác phẩm thiếu chân thì cái thiện và cái mỹ cũng dễ bị lệch hướng. Tự chân đã bao gồm một phần thiện và mỹ. Vì vậy, trong suốt nhiều năm qua, chúng ta đã chủ trương xây dựng một nền văn chương phản ánh chân thực cuộc sống và sự chiến đấu của dân tộc. Chân là tiêu chuẩn quyết định sự thành công của một tác phẩm. Đối với mỗi nhà văn, sự trung thực cũng là điểm tựa để bộc lộ tài năng và tạo ra những tác phẩm có giá trị. Những tác phẩm tô hồng và bôi đen cuộc sống đều là những tác phẩm không có chân, dễ bị cuộc sống loại bỏ. Mặc dù văn chương hiện nay không có tác phẩm nằm trong hai thái cực này, nhưng vẫn có một số tác phẩm phạm phải các mức độ khác nhau.
Thiện là những điều lành, những điều tốt đẹp, đối lập với điều ác. Lịch sử phát triển của loài người là cuộc đấu tranh không ngừng giữa thiện và ác, và không phải lúc nào thiện cũng chiến thắng. Một tác phẩm văn chương phải hướng thiện. Dẫu một tác phẩm có chủ đề về ác, tư tưởng thoát ra luôn phải là thiện. Ví dụ như tiểu thuyết “Tội ác và trừng phạt” của Đốtxtôiépxki mô tả kỹ lưỡng tâm lý và hành động của một kẻ giết người, nhưng lại nhằm để con người ăn năn và hướng tới điều tốt đẹp. Nhà văn Aimatốp miêu tả một kẻ đào ngũ trong chiến tranh vệ quốc của Liên Xô, nhằm khẳng định những kẻ hèn nhát không xứng đáng sống và chỉ những người dũng cảm mới đáng được tồn tại.
Tiếc rằng, một số tác phẩm của chúng ta trong những năm qua không đáp ứng được tiêu chí đó. Có những nhà văn miêu tả truyện ngoại tình lại thi vị hóa thành “một nửa cuộc đời”, hay có nhà văn miêu tả người anh hùng dân tộc với lời nói thô tục và hành vi không đứng đắn.
Mỹ là cái đẹp. Tác phẩm văn chương phải đẹp thì mọi người đều thống nhất. Tuy nhiên, ý kiến về cái đẹp lại có nhiều khác biệt. Cái đẹp ở đây không chỉ là cái đẹp của hình thức nghệ thuật. Nội dung và hình thức không thể tách rời. Một hình thức rối rắm, xộc xệch, lủng củng thường không thể chứa đựng điều tốt đẹp. Những tác phẩm văn chương quá phức tạp và rối rắm không đạt tiêu chí về cái đẹp.
Giá Trị Chân – Thiện – Mỹ Trong Văn Chương
Những tác phẩm nổi tiếng của dân tộc ta và cả các dân tộc trên thế giới đều mang giá trị cao về chân – thiện – mỹ. Dù không phải tất cả các dân tộc đã đúc kết thành lý luận, nhưng sự thưởng thức tự nhiên của mọi người đều lấy chân – thiện – mỹ là tiêu chuẩn để đánh giá giá trị của tác phẩm văn chương. Các nhà văn ở mỗi dân tộc có khát vọng hướng đến giá trị chân – thiện – mỹ với những biểu hiện độc đáo.
Trong văn chương của dân tộc ta, từ thơ ca và truyện cổ dân gian, đến thơ của Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương, Truyện Kiều của Nguyễn Du, Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu, thơ mới 1930-1945 và nền văn chương hiện đại… tất cả đều thấm đẫm giá trị chân – thiện – mỹ.
Tuy nhiên, trong dòng chảy êm đềm của văn chương dân tộc, vẫn có những lạc rẻo, những đá gợn. Ví dụ như kết thúc không thiện và không mỹ trong một phiên bản khác của truyện Tấm Cám. Hoặc những phiên bản dở hơi được thêm vào thơ Hồ Xuân Hương… Nhưng đó chỉ là những tình huống, không phải là truyền thống chính của truyện Tấm Cám và thơ Hồ Xuân Hương. Trong lịch sử, cái ác không bao giờ bị đánh bại hoàn toàn, nó vẫn tồn tại và tác động vào văn chương.
Tuy nhiên, không vì lý do đó mà chúng ta lý do lấy cái ác, những hiện tượng sai lệch chân – thiện – mỹ làm lý do để bảo vệ một số tác phẩm đã bị phê phán trong những năm qua. Lẫn lộn giữa cái thật và cái giả, cái thiện và cái ác, cái đẹp và cái xấu là nguy hiểm. Bởi sau một quan điểm là một thực tế sáng tác và một bộ phận công chúng thưởng thức.
Chân – Thiện – Mỹ: Tiêu Chuẩn Đánh Giá Văn Chương
Vươn tới chân – thiện – mỹ là mục tiêu của văn chương. Đồng thời, chân – thiện – mỹ cũng là nền tảng lý luận cơ bản nhất của văn chương mà mọi người cần hiểu rõ. Các cơ quan quản lý văn hóa, nhà xuất bản và cơ quan báo chí cần hiểu sâu sắc vấn đề này. Vì một tác phẩm có giá trị chân – thiện – mỹ sẽ mang lại nhiều điều tốt đẹp cho công chúng. Ngược lại, một tác phẩm thiếu giá trị chân – thiện – mỹ sẽ gây hủy hoại lớn.
Phải khẳng định rằng, lịch sử phát triển văn chương của dân tộc ta luôn liên quan đến giá trị chân – thiện – mỹ. Các tác phẩm nổi tiếng đều là những tác phẩm có giá trị cao về chân – thiện – mỹ. Dù không có những tác giả tầm cỡ quốc tế, nhưng văn chương của dân tộc ta đã tạo ra nhiều tác giả được thế giới trân trọng. Dù những tác giả này đứng ở vị trí nào trong dòng chảy văn chương, họ đã để lại giá trị nhân văn từ chỗ đứng của mình, góp phần xây dựng và cải tạo cuộc sống.
Văn chương hiện đại có thể có những phức tạp, nhưng tiêu chuẩn chân – thiện – mỹ vẫn là đích hướng của nó. Mỗi dân tộc trong lịch sử phát triển văn chương của mình có bản sắc riêng, nhưng tất cả đều hướng đến giá trị chân – thiện – mỹ. Tiêu chuẩn này vẫn là nguyên tắc cơ bản nhất và là đích hướng của mọi nền văn chương nghệ thuật. Chúng ta, những người là nghệ sĩ, đã lựa chọn văn chương nghệ thuật để thể hiện sự phụng thờ, và tiêu chuẩn chân – thiện – mỹ luôn phải được thấm nhuần.
