Hiếu học và kính trọng người thầy luôn là đạo lý cơ bản của người Việt Nam.
Dấu ấn của “tôn sư trọng đạo” trong văn hóa ứng xử
Theo các nghiên cứu ngôn ngữ học, từ “thầy” đã xuất hiện trong tiếng Việt từ thời Tam quốc và sau đó, từ “sư” cũng được sử dụng để biểu thị sự tôn kính đối với người thầy.
“Tôn sư trọng đạo” là cách thể hiện sự tôn trọng và kính quý người thầy, đây là một truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Trong sách “Kinh Lễ”, việc kính trọng thầy được đặt làm nguyên tắc cơ bản của Nho giáo. Trong “Học ký” (những lý luận cơ bản về việc dạy và học trong các trường học truyền thống), có câu tuyên ngôn: “Tôn sư nhiên hậu đạo trọng” (tôn trọng thầy là đạo được trọng). “Đạo” ở đây là những gì người thầy truyền dạy, là tiêu chuẩn đạo đức cao nhất, là mục tiêu mà con người luôn phấn đấu và gìn giữ. “Tôn sư trọng đạo” là việc tôn kính thầy để thực hành đạo lý và đạo nghĩa của con người.
Truyền thống “tôn sư trọng đạo” của người Việt đã in sâu trong văn hóa dân gian. Vị trí và vai trò của người thầy luôn được tôn vinh trong ca dao, tục ngữ: “Không thầy đố mày nên”, “Muốn sang thì bắc cầu kiều, muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy”, “Thầy dở (thì) cũng đỡ láng giềng”… Hay những thành ngữ, tục ngữ ca ngợi sự học: “Người không học như ngọc không mài”, “Muốn hành nghề chớ nề học hỏi”, “Muốn biết phải hỏi, muốn giỏi phải học”, “Một kho vàng không bằng một nang chữ”… Đương nhiên, không thể trở thành người giỏi mà không được học. Logic dẫn đến điều rằng, dẫu con người có nghèo khó đến đâu, dẫu có năng khiếu bẩm sinh nào đi chăng nữa, việc cố gắng học tập là điều vô cùng hợp lý. Vì sao phải cố gắng? Vì “Chẳng cày lấy đâu có thóc, chẳng học lấy đâu biết chữ?”. Không học mà thông minh, không cày mà có chẳng phải là điều vô lý sao? Tiếp theo còn câu “Làm thầy nuôi vợ, làm thợ nuôi miệng đó sao”. Và không chỉ dừng lại ở đó, việc học còn là để trở thành con người, để trở thành con người cao quý: “Bất học vô thuật” (không học không biết xử sự), “Bất học diện tường” (không học như đứng trước tường), “Nhân bất học bất tri lý” (người không học không biết lý lẽ)…
Ở nhân dân ta, ý thức về tầm quan trọng của người thầy được thể hiện qua câu ngạn ngữ: “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư” – một chữ cũng là thầy, nửa chữ cũng là thầy; thật sự kính trọng thầy mới có thể trở thành người. Người không biết kính trọng thầy sẽ trở thành tiếng đời đời. Câu thành ngữ “lừa thầy phản bạn” đánh dấu sự phê phán những kẻ phản bội lòng từ bi, những kẻ phạm tội không thể tha thứ. Ai đối mặt với việc này cũng sẽ không dám nhìn thẳng vào mắt người khác.
Ngược lại, người thầy cũng phải ý thức vai trò và phẩm chất của mình, trở thành cái gương sáng cho học trò nhìn theo. Bởi từ ngày xưa, chữ “thầy” đã mang sẵn sắc thái tôn kính và trọng vọng.
Gìn giữ cho muôn đời sau
Ai trong chúng ta cũng khát khao được đến trường và học hành. Gia đình nào cũng mong muốn con em mình được dạy dỗ để trở thành người. Thầy cô không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn đóng vai trò xây dựng tâm hồn chúng ta trở nên giàu có và phong phú hơn, phát triển năng lực và nhân cách, hữu ích cho xã hội.
Mỗi khi mở những trang sách cũ, chúng ta dễ dàng gặp hình ảnh những học sinh nghèo bắt đèn làm từ đom đóm để đọc sách, những người vợ, người mẹ nấu sử sôi, lo cho chồng, con “nấu sử sôi”, hoặc nhìn thấy hình ảnh các lớp học xưa với ông thầy ngồi giảng bài. Nhờ công lao dạy dỗ, sự nghiêm khắc trong việc rèn luyện và sự hướng dẫn tận tâm của người thầy, học trò mới có thể thành công. Người thầy được vinh danh vì họ không chỉ là người dạy chữ, mà còn là biểu tượng cho những điều cao cả nhất, cao quý nhất.
Có biết bao người thầy đáng kính đã để lại di sản mãi mãi. Chu Văn An, người thầy “vạn thế sư biểu” đã dạy học cho thái tử, và là người đã đứng lên tố cáo quan lại đen tối trước vua. Nguyễn Đình Chiểu, người dạy học và cũng là một nhà thơ lớn, đã cống hiến cả cuộc đời cho việc dạy học và chữa bệnh cho dân. Cuộc đời của những bậc thầy cao quý khác như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Tất Thành – Hồ Chí Minh, Nguyễn Lân… Mỗi người thầy có hoàn cảnh riêng, nhưng tất cả đều đam mê nghề nghiệp và dành tình yêu cho học sinh. Mỗi người thầy có phương pháp dạy khác nhau, nhưng đều mang lại những điều tốt đẹp nhất cho học trò.
Có thể nói, người thầy có vai trò quan trọng trong công tác giáo dục người Việt Nam, đào tạo nhân lực quan trọng cho sự phát triển và bảo vệ đất nước.
Ngày nay, mặc dù khoa học kỹ thuật phát triển và nhiều yếu tố hiện đại và tiện ích có thể tham gia vào quá trình giáo dục, nhưng chắc chắn không gì có thể thay thế vị trí của người thầy. Bởi vì, dù xã hội phát triển như thế nào, người thầy vẫn là biểu tượng của nhân cách, tiêu chuẩn đạo đức và là người hướng dẫn tri thức để học trò tìm kiếm, khám phá, gieo vào tâm hồn những lý tưởng và tham vọng cao cả cho tương lai.
Trong xã hội hiện đại, có những lúc chúng ta nghe thấy những thông tin không tốt về giáo dục. Nhưng chắc chắn đó chỉ là một vài điểm đen trên bức tranh trong sáng và sự tận tâm của những người giáo viên. Vẫn còn những hình ảnh của những người thầy, người cô dành cả cuộc đời để giảng dạy và chăm sóc học sinh ở những vùng núi cao. Hàng ngày, chúng ta vẫn được chứng kiến những điều đẹp êm ái, ấm áp từ những người thầy không quan trọng danh xưng. Đó là những cô giáo đã dùng tiền lương ít ỏi để mua áo ấm cho học sinh, những người thầy sẵn sàng hy sinh bản thân để cứu học sinh trong lúc lũ lụt… Và chúng ta còn được chứng kiến những tấm lòng cao thượng, phẩm chất thanh cao, khí phách của những người thầy không bị ảnh hưởng bởi tiền bạc hay danh vọng. Họ đẹp như những huyền thoại, viết nên những câu chuyện thần thoại giữa cuộc sống hàng ngày. Mỗi ngày, ở đất nước này, vẫn còn tồn tại những câu chuyện về tình thầy trò, những câu chuyện mang lại sự êm dịu trong tâm hồn chúng ta.
Nhà thơ Quách Mạt Nhược (Trung Quốc) từng có câu nói sâu sắc về nghề giáo: “Mặt trời mọc, mặt trời lặn. Trăng tròn rồi trăng lại khuyết. Nhưng ánh sáng của người thầy không bao giờ tắt”. Các thầy cô chia sẻ rằng, niềm hạnh phúc lớn nhất của công việc dạy học là khi học sinh, dù đã tốt nghiệp hay đang học, vẫn nhớ đến ngày Nhà giáo Việt Nam và đến thăm hoặc gửi lời yêu thương, chúc mừng. Từ tận cùng tâm hồn, tất cả các thầy cô luôn mong muốn học sinh thành công và trở thành người tốt, góp phần làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn. Công việc giáo viên đòi hỏi mỗi người phải ý thức và tu dưỡng, rèn luyện, hoàn thiện bản thân để xứng đáng với danh hiệu “nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý”. Dù ở thời đại nào, “tôn sư trọng đạo” vẫn là truyền thống quý giá cần được gìn giữ và phát huy. Hy vọng rằng, truyền thống cao quý này không chỉ tồn tại trong trường học mà còn trở thành đạo lý và lễ nghĩa của xã hội, là dòng chảy liên tục qua các thế hệ.
Bạn có thể tìm hiểu thêm về chúng tôi tại fptskillking.edu.vn.
