Màu chàm là một màu sắc đặc trưng trong trang phục truyền thống của các dân tộc như Dao, Tày, Mông, Nùng,… Với sự biểu tượng hóa đặc trưng, màu chàm đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa của các dân tộc vùng núi Bắc. Vậy màu chàm là màu gì? Làm thế nào để tạo ra màu chàm? Và màu chàm được ứng dụng như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
Nội dung
Màu chàm là màu gì?
Màu chàm là khoảng ánh sáng có bước sóng từ 440 – 420 nm, nằm giữa màu xanh lam và màu tím trong bảng màu. Từ lá hoặc vỏ cây chàm, người ta lấy chất tanin để nhuộm quần áo, tạo ra màu chàm. Màu chàm rất giống với màu tím, đôi khi khó phân biệt giữa hai màu này.
Nguồn gốc của màu chàm
Màu chàm đã được người ta biết đến từ hơn 4000 năm trước. Nó được chiết xuất từ nhiều loại cây như indigofera tinctoria và isatis tinctoria. Người dân trên vùng đất mà những loại cây này phát triển đã sớm tìm hiểu và sử dụng kỹ thuật nhuộm và vải chàm trong đời sống. Thế kỷ 16, nhà thám hiểm Vasco de Gamma đã mang màu indigo từ Ấn Độ trở về châu Âu, thay thế màu xanh pastel trước đó. Màu indigo nhanh chóng trở thành màu được ưa chuộng ở châu Âu và châu Mỹ. Vào năm 1850, Levi Strauss đã thiết kế quần jeans màu xanh indigo, từ đó màu chàm trở thành sắc màu phổ biến trên toàn cầu.
Cách tạo ra vải màu chàm
Bột chàm là một chất nhuộm khó sử dụng vì không tan trong nước. Vì vậy, để sử dụng nó, ta cần trải qua một số bước hóa học phức tạp. Quy trình nhuộm chàm được thực hiện theo các cách sau:
- Ở châu Âu, bột chàm được khử thành một chất hòa tan trong nước gọi là bột chàm trắng hay leucoindigo. Quần áo được nhuộm trong dung dịch này sẽ chuyển thành màu chàm khi bột chàm trắng bị oxy hóa và trở thành bột chàm. Sau đó, người ta sử dụng ure thay thế nước tiểu.
- Ở Nhật Bản, bột chàm được hòa tan trong một bể chứa nung nóng có chứa vi khuẩn ưa nhiệt và kỵ khí. Cấy vi khuẩn này sinh ra hydro và chuyển hóa bột chàm không hòa tan thành bột chàm trắng hòa tan.
- Ở Anh, có hai phương pháp để nhuộm chàm là pencil blue (bút chì lam) và china blue (lam Trung Hoa). Với phương pháp pencil blue, trisulfua asen và chất làm đặc được cho vào bể chứa bột chàm. Hợp chất của asen sẽ làm chậm quá trình oxy hóa của bột chàm, đồng thời tạo điều kiện để thuốc nhuộm được quét lên bề mặt vải. Còn với phương pháp china blue, bột chàm sẽ được in trên vải. Sau đó, vải sẽ được ngâm trong bể chứa sulfat sắt và trải qua quá trình oxy hóa giữa mỗi lần ngâm. Đến năm 1880, phương pháp in glucoza đã được phát triển, cho phép bột chàm được in trực tiếp lên vải, tạo ra nhiều bản in chàm sẫm màu và tốn ít chi phí hơn.
Ở Việt Nam, người Mông thường sử dụng cây chàm để tạo màu. Cây chàm được ngâm trong một thùng gỗ lớn chứa nước. Sau khi cây chàm mục ruỗng, nhựa của cây hòa quyện với nước. Bước tiếp theo là lọc nước và cho vôi vào dung dịch chàm, khuấy đều đến khi chàm và vôi lắng xuống đáy thùng. Sau đó, lấy nước đã lọc và thu được cao chàm. Khi sử dụng, cao chàm được pha với ít rượu theo tỉ lệ nhất định, khuấy đều và đổ vào thùng gỗ. Quá trình này cần tiến hành liên tục trong nhiều ngày cho đến khi nước chàm có độ vàng và bọt sủi đều trên mặt nước. Sau đó, vải được ngâm trong nước chàm trong khoảng một tiếng, rồi vớt lên để ráo, tiếp tục ngâm lại. Việc này lặp đi lặp lại nhiều lần cho đến khi đạt được màu sắc như mong muốn. Quá trình này có thể kéo dài trong 3-4 ngày nếu có nắng, hoặc vài tháng nếu trời mưa.
Ứng dụng của màu chàm trong cuộc sống hàng ngày
- Màu chàm tạo cảm giác trầm tĩnh và nhẹ nhàng, vì vậy được sử dụng nhiều trong thiết kế thời trang để tạo sự cân bằng và hài hòa cho trang phục.
- Trong thiết kế nội thất, màu chàm thường xuất hiện trên tranh, vải và đồ gốm sứ để tạo không gian thư thái.
- Ở Nhật Bản, vải chàm được cho là có tác dụng xua đuổi côn trùng, bền màu và khó cháy. Vì vậy, vải chàm được dùng để may quần áo cho công nhân và lính cứu hỏa.
Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn về màu chàm – một màu sắc đặc trưng và mang tính biểu tượng của các dân tộc vùng núi. Tuy tính chất hóa học của màu chàm khiến nó không thể hoàn toàn thẩm thấu vào sợi vải, nhưng vải nhuộm chàm tự nhiên vẫn có độ bền màu thấp.
